Dziedziczenie gospodarstwa rolnego może odbywać się w inny sposób niż dziedziczenie ustawowe przewidziane na zasadach ogólnych. Wybór przepisów dotyczących dziedziczenia gospodarstwa rolnego zależy od daty śmierci spadkodawcy. Inne bowiem przepisy stosujemy do dnia 13 lutego 2001 r., a inne po tej dacie. Wynika to z tego, że Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. (P 4/99, OTK 2001, nr 1, poz. 5) przepis art. 1059 KC został uznany za niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zakresie, w którym odnosi się do spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001 r. Dla spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001 r. dziedziczenie odbywa się na zasadach ogólnych, tj. tak jak w przypadku innych składników majątkowych, np. nieruchomości, środków pieniężnych, rzeczy. Jeżeli jednak spadkodawca zmarł przed dniem 14 lutego 2001 r. dziedziczenie odbywa się na podstawie art. 1059 KC, a spadkobierca musi spełnić określone warunki w chwili otwarcia spadku.
Zgodnie z art. 1059 KC Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:
1. stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
2. mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
3. są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo
4. są trwale niezdolni do pracy.
Przesłanka stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej (art. 1059 pkt 1 KC) zostaje spełniona, gdy praca w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym (niekoniecznie spadkowym) ma charakter stały, a nie dorywczy. Przerwy w świadczeniu pracy spowodowane okolicznościami niezależnymi od spadkobiercy, na przykład choroba, służba wojskowa, nie mają znaczenia.
Spadkobierca ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, uprawniające do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego, jeżeli:
1) ukończył zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o specjalności przydatnej do prowadzenia produkcji rolnej,
2) ukończył szkołę wyższą o kierunku rolniczym lub ekonomicznym, jeżeli kierunek ukończenia studiów daje przygotowania do prowadzenia produkcji rolnej,
3) uzyskał przygotowanie zawodowe do pracy w rolnictwie w drodze doskonalenia zawodowego prowadzonego przez uprawnione do tego zakłady pracy, jednostki organizacyjne i inne osoby prawne lub fizyczne,
4) wykaże się stałą pracą w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres co najmniej roku”.
Jeżeli chociażby jedna osoba spełnia warunki ustawowe sąd stwierdzi dziedziczenie z ustawy gospodarstwa rolnego przez taką osobę lub osoby. W braku zaś uprawnionych z ustawy gospodarstwo rolne będą dziedziczyć spadkobiercy ustawowi na zasadach ogólnych.
adwokat Aleksandra Białkowska